Voorkom problemen met de eindexamens – Lessen uit debacle VMBO Maastricht in vijf minuten

Honderden leerlingen die hun diploma mis dreigden te lopen, maanden van negatieve publiciteit, opstappende bestuurders, ophef over het aanblijven van een andere bestuurder en juridische stappen van ouders tegen de school, dat zijn slechts enkele van de vele gevolgen van onregelmatigheden bij het afnemen van de eindexamens bij het VMBO Maastricht. Wat ging er precies mis, en hoe kunt u als verantwoordelijke in het voortgezet onderwijs voorkomen dat iets dergelijks bij u gebeurt?

De Inspectie van het Onderwijs heeft eind juni besloten om de centrale examens van 354 vmbo-leerlingen van het VMBO Maastricht ongeldig te verklaren. Uit onderzoek was gebleken dat toetsen die onderdeel waren van de schoolexamens niet waren afgenomen en resultaten niet of verkeerd waren geregisteerd. Minister Slob heeft besloten de leerlingen de centrale examens niet opnieuw hoeven te maken en dat de cijfers voor de centrale examens blijven staan. Veel leerlingen hebben ontbrekende schoolexamens alsnog moeten afleggen om een diploma te halen.

Op 31 augustus heeft de Inspectie van het Onderwijs de bevindingen bekendgemaakt van haar onderzoek naar de gang van zaken rondom de toetsing en afsluiting bij VMBO Maastricht. Uit het onderzoek blijkt dat de school zich niet hield aan het eigen Programma van Toetsing en Afsluiting (PTA), de regels uit het eigen examenreglement en de regels uit de wet (Eindexamenbesluit).

Wat is er volgens de Inspectie mis gegaan?

• Scholen zijn op grond van het Eindexamenbesluit verplicht om voor 1 oktober van het betreffende schooljaar hun examenreglement en PTA bekend te maken aan de leerlingen en toe te zenden aan de Inspectie. Voorafgaand dient instemming te worden verkregen van de medezeggenschapsraad van de school. In het geval van het VMBO Maastricht is gebleken dat het in de praktijk afgenomen programma afwijkt van het PTA dat aan de Inspectie is gezonden.

“Mede door lesuitval zijn een aantal PTA’s door vaksecties eigenstandig aangepast.”

• Die afwijking van het officiële PTA had verschillende oorzaken: Mede door lesuitval zijn een aantal PTA’s door vaksecties eigenstandig aangepast. Daarnaast circuleerden er binnen VMBO Maastricht verschillende PTA’s van de scholen waaruit dit VMBO was voortgekomen. En binnen bepaalde vaksecties werd individuele docenten de ruimte geboden om onderdelen van het PTA naar eigen inzicht aan te passen.
• Door deze gang van zaken werden leerlingen die voor dezelfde opleiding schoolexamens hebben afgelegd, in de praktijk zowel qua inhoud en aantal van de afgenomen toetsen en qua aantal compensatie- en herkansingsmogelijkheden verschillend behandeld.
• Daarnaast waren veel leerlingen zonder geldige redenen afwezig bij schoolexamens. Hierdoor waren onderdelen van het PTA niet getoetst. Omdat het wettelijk niet is toegestaan deel te nemen aan het Centraal Examen als het PTA niet volledig is afgerond, hadden deze leerlingen dus niet tot het Centraal Examen toegelaten mogen worden.

“Bij het VMBO-Maastricht bepaalde niet de directeur de      aan een leerling op te leggen maatregel, maar docenten bepaalden dat op eigen houtje. Hierdoor werden soortgelijke gevallen verschillend behandeld.”

• Volgens het Eindexamenbesluit moet een school een examenreglement vaststellen, waarin de school onder andere regels over de organisatie en de gang van zaken tijdens het eindexamen beschrijft. Het examenreglement moet ook vermelden welke maatregelen de directeur van de school kan nemen als een leerling zich aan een onregelmatigheid schuldig maakt of zonder geldige reden afwezig is. De maatregelen die de directeur mag treffen, staan in artikel 5 van het Eindexamenbesluit opgesomd (bijvoorbeeld het toekennen van 1 voor een toets of een herexamen voor die toets). Er mogen dus geen andere maatregelen worden genomen dan in het besluit genoemd (combineren mag wel). Ook hiermee ging bij het VMBO Maastricht het nodige mis: Niet de directeur (of een andere functionaris namens de directeur) bepaalde de maatregel, maar docenten bepaalden dat op eigen houtje. Mede hierdoor werd in soortgelijke gevallen wisselend gehandeld en werd de in de wet en het eigen examenreglement voorgeschreven procedure niet gevolgd. Ook werden er andere maatregelen opgelegd dan wettelijk gezien mogelijk is. En omdat niet de juiste procedure werd gevolgd, konden ouders en leerlingen geen gebruik maken van de (wettelijk voorgeschreven) beroepsmogelijkheid wanneer zij het oneens waren met de maatregel.
• Ook op andere onderdelen heeft het VMBO Maastricht niet voldaan aan wettelijke voorschriften. Zo kan een school de wijze waarop een leerling het examen aflegt, aanpassen aan de mogelijkheden van een leerling met een handicap, zoals dyslexie of dyscalculie. Als dat gebeurt, moet dit so spoedig mogelijk worden medegedeeld aan de Inspectie. Het VMBO Maastricht heeft deze aanpassingen gedaan voor tientallen leerlingen, maar hiervan géén melding gedaan bij de Inspectie.

Cascade advocaten adviseert met regelmaat schoolbesturen over hun examenreglement en vragen of problemen rond de examinering. Op basis van onze eigen ervaringen en de rapportage van de Inspectie van het Onderwijs hebben wij de volgende tips:

• Uw examenreglement en PTA dienen te voldoen aan in de wet vastgelegde minimumvereisten. Twijfelt u of uw documenten aan de wet voldoen? De VO-Raad heeft hiervoor checklists ontwikkeld. U kunt het natuurlijk ook aan ons vragen.
• Buiten de wettelijk verplichte inhoud is er ruimte om in het examenreglement de gang van zaken rond de eindexamens meer of minder uitgebreid te beschrijven. Examenreglementen zijn in de praktijk vaak knip- en plakwerk uit reglementen van andere scholen. Dit zorgt voor een onsamenhangend en vaak innerlijk tegenstrijdig reglement. Wie de eindexamens serieus neemt, investeert in een examenreglement dat zowel juridisch als qua communicatiestijl doordacht is.
• Wat voor alle beleid geldt, geldt ook (en des te meer) voor de procedures rond examens: Zorg dat de dagelijkse praktijk in overeenstemming is met het beleid. Zorg dus dat iedereen bekend is met (wijzigingen in) de procedure. En zorg dat schoolleiding en examensecretariaat de cijferadministratie en procedures controleren. Evalueer jaarlijks of de beschreven procedures in de praktijk voldoen en pas ze waar mogelijk en nodig aan.
• Waak bij het toepassen van maatregelen n.a.v. onregelmatigheden voor gelijke behandeling van gelijke gevallen en motiveer een besluit goed. Ook bij de formulering van een besluit over een maatregel na een onregelmatigheid, kan een korte juridische check geen kwaad.

Heeft u naar aanleiding van het bovenstaande vragen? U weet ons te vinden!

Bas Vorstermans